Toegangseisen
Toegelaten tot Honours College Law.
Beschrijving
Om rechtszekerheid, rechtsgelijkheid en het recht op een eerlijk proces te garanderen is het aan rechters gelegen om de wet op een onpartijdige, neutrale, en rationele wijze toe te passen op het feitencomplex in een zaak. Het zou daarom problematisch zijn als irrelevante factoren, zoals het humeur van een rechter, het weer, het geslacht of komaf van een gedaagde, of de mate van gelijkheid tussen rechter en gedaagde, invloed zouden hebben op een rechterlijk oordeel. Hetzelfde kan gezegd worden voor advocaten. Als advocaten cliënten bijstaan en bijvoorbeeld moeten adviseren over de kans dat een procedure een voor de client gunstige afloop zal hebben, is het belangrijk dat advocaten zich niet (onbewust) laten beïnvloeden door irrelevante factoren. Met andere woorden, er wordt van rechters en advocaten verwacht dat zij objectief en ‘legistisch’ te werk gaan en zich niet laten leiden door factoren die niet ter zake doen.
Het ideaalplaatje van volledig rationale en mechanisch opererende rechters en advocaten die louter oog hebben voor de letter van de wet is echter een illusie. Decennia aan onderzoek in de psychologie en aanverwante wetenschappelijke gebieden zoals de gedragseconomie (behavioral economics) heeft laten zien dat de rationeel denkend en handelend persoon (de homo-economicus) niet bestaat en de mens (en dus ook rechters en advocaten) onderhevig is aan een reeks aan onbewuste processen die ons doen wijken van het rationele ideaal. Dergelijke onbewuste processen worden ook wel heuristics (vuistregels, vrij vertaald) en biases (vooringenomenheden) genoemd. Sinds de eerste onderzoeken naar heuristics en biases is een groot aantal van deze onbewuste factoren geïdentificeerd en is aangetoond dat ook juristen beïnvloed kunnen worden door dergelijke onbewuste processen.
Het doel van dit vak is om studenten bekend te laten geraken met de belangrijkste bevindingen en theorieën uit de psychologische wetenschap en aanverwante disciplines. In dit vak zal met name aandacht zijn voor onderzoek naar oordeelsvorming en besluitvorming in juridische context. Studenten zullen allereerst de basis tot zich namen ten aanzien van de werking van het onbewuste brein en de valkuilen waarin men kan stappen. Nadat deze basis is gelegd zal dieper ingegaan woorden op specifieke juridisch relevante thema’s zoals onbewuste factoren die invloed hebben op oordelen ten aanzien van redelijkheid en billijkheid, de maatmens, voorzienbaarheid, causaliteit, etc. Hoe kan het dat de mate van voorzienbaarheid achteraf bezien vaak overschat wordt? Waarom dichten we een grotere causale rol toe aan iemand die moreel verwerpelijk gedrag vertoond? In meer algemene zin, hoe kunnen onbewuste morele oordelen invloed hebben op juridische oordelen? Dergelijke vragen komen in dit vak uitgebreid aan bod. Daarnaast besteden we aandacht aan psychologische processen die kunnen spelen in zowel de proces- als transactiepraktijk, zoals de zogeheten deal fever die kan optreden bij fusies en overnames, anchoring bias in onderhandelingen en bij het behandelen van schadeclaims en strafmaten, et cetera. Het is hierbij belangrijk te vermelden dat de inhoud van dit vak niet per se primair ziet op het strafrecht en relevant is voor alle rechtsgebieden.
Na dit vak gevolgd te hebben zullen de studenten in staat zijn om in de rechtspraktijk de betreffende psychologische processen te herkennen en daarom een grotere kans hebben zich te kunnen wapenen tegen de ongewenste invloeden ervan. Alles bij elkaar genomen streeft dit vak ernaar er voor te zorgen dat studenten beter beslagen ten ijs zullen komen en meer allround juristen zullen worden. Of de student nou de advocatuur in gaat, de rechterlijke macht, of een baan vindt buiten de juristerij, kennis over de psychologie van oordeelsvorming en besluitvorming zal zeer waardevol blijken.
Leerdoelen
Na afronding van het vak hebben studenten de volgende kwalificaties verworven:
Je kan beschrijven hoe onbewuste processen invloed hebben op oordeelsvorming en besluitvorming en kan hierbij onderscheid maken tussen systeem 1 en systeem 2 denken;
Je kan beschrijven wat de fenomenen heuristieken en biases precies inhouden en tevens identificeren welke heuristieken en biases het meest relevant zijn voor de juridische context;
Je kan state-of-the-art wetenschappelijk onderzoek lezen, begrijpen, en uitleggen waarom het relevant is voor de rechtspraktijk;
Je kan een gerechtelijke procedure analyseren (hetzij in de rechtbank of schriftelijk) en evalueren waar er een risico bestaat dat biases de uitkomst van de zaak beïnvloeden;
Je kan kritisch reflecteren op een specifiek juridisch fenomeen of leerstuk en duiden welke biases mogelijk invloed hebben op de toepassing ervan in de praktijk en tevens je eigen visie hierop formuleren.
Onderwijsvormen en toetsing
Dit vak bestaat uit interactieve seminars waarbij in ieder eerste deel stilgestaan zal worden bij de relevantie psychologische theorieën. Vervolgens zal het artikel behandeld worden wat voor die week voorgeschreven staat. De voorgeschreven literatuur zal beschikbaar gemaakt worden via Perusall. Ik streef ernaar een laagdrempelige en prettige sfeer te creëren waarin uitgebreid ruimte is voor de inbreng van studenten en open discussie.
De toetsing voor dit vak bestaat uit:
wekelijkse quizvragen over de voorgeschreven literatuur;
een afsluitende opdracht: het opnemen van een podcast.
Meer details en instructies worden verstrekt tijdens de eerste bijeenkomst. De beoordeling vindt, zoals alle vakken bij HC Law, plaats middels het ‘pass/fail’ systeem en dus niet met cijfers. Er zijn in het kader van pass/fail ook tussentijdse feedbackmomenten.
Periode
Het vak is in blok 3, dat is de periode van de zeven weken van 29 januari 2025 t/m 11 maart 2025 op de woensdag van 17:15 – 20:00 uur.
Woensdag 29 januari, 17.15-20.00 uur (KOG A0.14)
Woensdag 5 februari, 17.15-20.00 uur (KOG A0.14)
Woensdag 12 februari, 17.15-20.00 uur (KOG A0.14)
Dinsdag 18 februari, 17.15-20.00 uur (KOG A0.08)
Dinsdag 25 februari, 17.15-20.00 uur (locatie n.t.b.)
Woensdag 5 maart, 17.15-20.00 uur (KOG A0.14)
Woensdag 12 maart, 17.15-20.00 uur (KOG A0.14)
LET OP: In twee van de lesweken vindt de bijeenkomst plaats op de dinsdag (op 18 en 25 februari 2025), en niet op de woensdag. Zorg dat je er zowel op de woensdagen als deze twee dinsdagen kan zijn!
Brightspace
Bij dit vak wordt gebruik gemaakt van Brightspace.
Literatuur
Voor dit vak wordt geen gebruik gemaakt van een leerboek. Er zullen in plaats daarvan wetenschappelijke artikelen voorgeschreven worden die beschikbaar gesteld zullen worden via Perusall. Nadere informatie hierover volgt op Brightspace en tijdens de eerste bijeenkomst.
Aanmelden
Via de administratie van Honours College Law: honours@law.leidenuniv.nl.
Maximum aantal deelnemers
24
Contact
Vakcoördinatoren: Dr. N. Strohmaier
Werkadres: Steenschuur 25
Bereikbaarheid: Maandag-vrijdag 09.00 – 17.00.
E-mail: n.strohmaier@law.leidenuniv.nl
Mail voor administratieve vragen en in het geval van (mogelijke) afwezigheid naar het team van Honours College Law: honours@law.leidenuniv.nl