Neerlandistiek: Taalbeheersing van het Nederlands

Te volgen cursussen

More info

(1) Argumentatietheorie en retorica

Een belangrijke functie van taal is om anderen ergens van te overtuigen. Zo heeft Obama het Amerikaanse kiezerspubliek er door zijn speeches van weten te overtuigen dat men op hem moest stemmen, en zo zijn de wetenschappers die zich met de Lucia de B-zaak bemoeiden, erin geslaagd de Hoge Raad er door hun argumenten van te overtuigen dat de zaak heropend moest worden. En los van deze politieke en juridische contexten, die al snel in het oog springen wanneer we spreken over het belang van overtuigend kunnen spreken of schrijven, is er eigenlijk geen context te bedenken waarin dit niet belangrijk is. Vandaar de wetenschappelijke aandacht voor argumentatie en retorica.

Dit specialisatiethema sluit hierbij aan door aandacht te besteden aan zowel theoretische als toepassingsvragen ten aanzien van de analyse, beoordeling en presentatie van betogende en persuasieve teksten in allerlei contexten. Deze vragen worden aan de orde gesteld in drie zeer gevarieerde werkgroepen. Zo krijg je ten eerste een beeld van de verschillende argumentatieve en retorische contexten die er zijn, van hun specifieke karakteristieken en de invloed daarvan op het overtuigende taalgebruik. Daarnaast zoom je in op de Nederlandse politieke context van het parlement om te bepalen hoe het staat met de retorische kwaliteiten van onze politici. Op de argumentatieve aspecten van taalgebruik wordt heel precies ingegaan in een werkgroep die zich richt op de vraag hoe argumentatietypen als causale en vergelijkingsargumentatie zo strategisch mogelijk gepresenteerd kunnen worden.

De deelnemers krijgen niet alleen meer inzicht in de werking en effecten van argumentatieve en retorische strategieën , maar vergroten ook hun eigen argumentatieve en retorische vaardigheden – een goed uitgangspunt voor een toekomst als journalist, tekstschrijver of redacteur

Programma Het programma van 60 EC ziet er als volgt uit:

I Binnen dit programma verplichte MA-vakken (kernvakken van elk 10 EC): (a) Strategische presentatie van argumentatie (in het eerste semester); (b) Retorisch vuurwerk in Den Haag (in het eerste semester); (c ) Argumentatieve en retorische praktijken (in het tweede semester).

II Vrije keuzeruimte binnen het programma: (a) Het politieke debat (in het eerste semester), (b ) De sturende kracht van taal (in het eerste semester),

of een vak buiten Taalbeheersing/Taalkunde waarvan de student zelf aannemelijk kan maken dat het goed past binnen dit programma, of een onderzoeksstage passend binnen het programma.

III Scriptie van 20 EC.

Zie voor de inhoudelijke beschrijving van de colleges onderaan deze pagina.

(2) De sturende kracht van taal

‘Bijna miljoen kijkers zien Rutte winnen’, kopte Het Parool in 2006 op de dag na de rechtstreekse uitzending waarin Rutte werd gekozen tot lijsttrekker van de VVD, maar de eerste regel van het bericht luidt: ‘Nog geen miljoen kijkers hebben gisteren in gespannen afwachting van de uitslag plaatsgenomen voor de tv voor de bekendmaking van de nieuwe VVD-lijsttrekker.’ Taalgebruikers kunnen hetzelfde aantal – het ging om 988.000 kijkers – dus presenteren als ‘bijna een miljoen’ en als ‘nog geen miljoen’. Wel is het effect van deze twee uitdrukkingen heel verschillend en dat maakt de combinatie van beide in één bericht nogal eigenaardig. Terwijl ‘bijna een miljoen’ het idee oproept van veel kijkers, lijkt ‘nog geen miljoen’ eerder te wijzen op teleurstellende kijkcijfers. Dit voorbeeld laat zien dat een spreker taal niet alleen maar gebruikt om de werkelijkheid te beschrijven, maar eerst en vooral als communicatie-middel in de interactie met een hoorder/lezer: met elke uiting probeert een spreker de gedachten, of het gedrag, van zijn gesprekspartner te beïnvloeden. Zo geeft ‘bijna een miljoen’ aanleiding tot heel andere conclusies dan ‘nog geen miljoen’, terwijl beide uitdrukkingen toch verwijzen naar dezelfde situatie in de werkelijkheid.

In de taalbeheersing, vooral in de argumentatieleer, heeft deze retorische dimensie van taalgebruik altijd al centraal gestaan, maar ook in de moderne taalkunde is er steeds meer aandacht voor. Wat geldt voor bijna en nog geen geldt in principe voor de meeste woorden en grammaticale constructies: de keuze van de spreker voor een bepaalde uitdrukking stuurt de interpretatie van de hoorder in een welbepaalde richting.

In De sturende kracht van taal combineren we recente inzichten uit de Taalbeheersing en de Moderne Taalkunde, met name Argumentatieleer en Cognitieve Taalkunde/ Constructiegrammatica. De deelnemers krijgen niet alleen meer inzicht in de werking van taal en grammaticale constructies, maar vergroten ook hun eigen stilistische en retorische vaardigheden – een goed uitgangspunt voor een toekomst als journalist, tekstschrijver of redacteur.

Programma Het programma van 60 EC ziet er als volgt uit:

I Binnen dit programma verplichte MA-vakken (kernvakken): (a) De sturende kracht van taal (in het eerste semester); (b) Strategische presentatie van argumentatie (in het eerste semester).

II Binnen dit programma gebonden keuze: (a) Constructiegrammatica (voor diegenen die een taalkundige invulling willen geven aan het programma) (in het tweede semester); (b) Argumentatieve en retorische praktijken (voor diegenen die een taalbeheersingsinvulling willen geven aan het programma) (in het tweede semester).

III Vrije keuzeruimte binnen het programma: (a) Retorisch vuurwerk in Den Haag (in het eerste semester); (b ) Het politieke debat (in het eerste semester),

of een vak buiten Taalbeheersing/Taalkunde waarvan de student zelf aannemelijk kan maken dat het goed past binnen dit programma, of een onderzoeksstage passend binnen het programma.

IV Een scriptie van 20 EC (inclusief scriptiegroepje van studenten binnen dit specialisatiethema, waarin regelmatig de scriptievoortgang wordt besproken).

Zie voor de inhoudelijke beschrijving van de colleges onderaan deze pagina.

(3) Het politieke debat: Geschiedenis en retorica

Sinds de recente electorale successen van politici als Fortuyn, Wilders en Marijnissen staat het politieke debat in Nederland weer volop in de schijnwerpers. Televisieprogramma’s en de geschreven media staan stil bij de debatstijl van politici en bewindslieden in de Tweede Kamer en daarbuiten. De verhouding tussen vorm en inhoud en het veranderende karakter van de Nederlandse politiek komen daarbij voortdurend aan de orde. Wat maakt iemand tot een goed debater? Wat mag wel en wat mag niet gezegd worden? En hoe belangrijk is de presentatie van een politicus?

In samenwerking met de Opleiding Geschiedenis verzorgt de Opleiding Nederlandse Taal en Cultuur een masterspecialisatie die volledig is gewijd aan het politieke debat. Deze specialisatie is uniek in Nederland en biedt een interdisciplinair en maatschappijgericht programma voor studenten die geïnteresseerd zijn in retorica, argumentatie en politiek en inzicht willen krijgen in de kunst van de politieke welsprekendheid.

Het centrale thema van de mastervariant is: ‘de grenzen van het politieke debat’. Aan de hand van voorbeelden zal de student kennis maken met de verschillende vormen van politieke discussie en met de problematiek van de ‘spelregels’ van het debat. Hoe worden de regels voor een debat vastgelegd en gehandhaafd? Welke mogelijkheden hebben politici om binnen de grenzen van het debat hun tegenstanders te overtuigen? En op welke wijze kunnen de grenzen van het debat worden verlegd?

Programma Het programma van de mastervariant ‘Het Politieke Debat’ omvat één studiejaar (60 EC).

I Binnen dit programma zijn er voor de taalbeheersingsstudenten naast de scriptie in principe vier verplichte vakken van elk 10 EC: (a) Het politieke debat (in het eerste semester); (b) Een MA-werkgroep op het terrein van Politieke Cultuur bij Geschiedenis (zie History Political Debate (in het eerste semester); (c ) Retorisch vuurwerk in Den Haag (in het eerste semester); (d) Argumentatieve en retorische praktijken (in het tweede semester).

II Vrije keuzeruimte binnen het programma: geen, maar op basis van een gemotiveerd verzoek kan de student het vak ‘Argumentatieve en retorische praktijken’ in het tweede semester vervangen door een onderzoeksstage. De onderzoeksvraag van zo’n stage moet aansluiten bij de thematiek van dit MA-vak, wat betekent dat een bepaalde praktijk mede op de stageplek dient te worden onderzocht. De docent van dit vak is in dat geval ook de stagebegeleider vanuit de universiteit. De student dient een deel van de literatuur van dit vak te bestuderen als basis voor het te verrichten onderzoek op de stageplek.

III Een scriptie van 20 EC op het terrein van de taalkundige, argumentatieve en retorische eigenschappen van politieke debatten.

Zie voor de inhoudelijke beschrijving van de colleges onder Te volgen cursussen.